Geschiedenis van de Grote Optocht

Een primeur: de eerste Oeteldonkse optocht

De naam Oeteldonk verschijnt voor het eerst in een lokale krant op 18 februari 1882. Aangekondigd wordt een gemaskerde optocht door “een aantal jongelui”, die de intocht van de nieuwe burgemeester “Peer van den Mugheuvel” moet voorstellen. Nog klein in omvang, maar de allereerste van een reeks van véle prachtige Grote Optochten.

Leve de Prins!

Oeteldonk krijgt voor het eerst hoog bezoek: Prins Amadeiro I vereert zijn Pronkjuweel met zijn komst, zo kondigt Peer van den Muggenheuvel op 1 februari 1883 aan in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant. De komst van de "Vastenavond-Prins" is op 5 februari 1883 aanleiding voor een grootse optocht met veel hoogwaardigheidsbekleders. In de krant is na de optocht te lezen dat "de verschillende triomfwagens sierlijk waren, getuigden van goeden smaak en droegen in één woord den stempel van netheid". 

Uiteraard is de Prins niet meer weg te denken uit de Grote Optocht: een mooie traditie die in 1883 is gestart.

Te weinig animo

Ondanks de succesvolle optochten in de jaren ervoor, lukt het de Oeteldonksche Club in de periode 1888 – 1891 niet om voldoende deelnemers voor de optocht te vinden. “Concurrenten”, zoals de Kreppeneindsche Club en de Klompenclub , springen in het gat dat Oeteldonk achterlaat. Maar niet voor lang: in 1891 is er zelfs helemaal geen optocht. Een dieptepunt.

De Oeteldonkse Optocht is terug!

Gelukkig wordt het initiatief genomen om weer een Grote Optocht door de straten van Oeteldonk te laten trekken. Prins Amadeiro II wordt op 29 februari 1892 onthaald. Er doen 300 personen, drie muziekkorpsen, acht praalwagens, 120 paarden én een ezel aan mee.

Moge de beste winnen!

Tegenwoordig strijden de deelnemers aan de Grote Optocht om felbegeerde prijzen. Het is een grote eer om in de prijzen te vallen en zo beloond te worden voor maanden voorbereiding en veel creativiteit. Dat wedstrijdelement zat er echter niet altijd in. Pas in 1893 wordt er voor het eerst een “concours” gehouden, met 100 gulden als hoofdprijs. Dit gebeurt overigens niet uit luxe, maar vooral omdat de Oeteldonksche Club de hoge kosten van de optocht niet kan betalen. Toch valt het wedstrijdelement in de smaak. Het begin van een traditie, die we vandaag de dag nog steeds kennen.

Concurrentie op de loer

Oeteldonk krijgt weer concurrentie: het carnavalsrijk “de Polder” ontstaat in 1908 aan het Hinthamereinde. Het is een eigen dorp met bijbehorende notabelen, maar de Oeteldonkse prins Amadeiro blijft ook voor de bewoners van de Polder “ons aller vorst”. In de jaren daarna wordt nauw samengewerkt met de Polder of neemt de Polder zelfs het voortouw bij het organiseren van de optocht, want het animo voor de optocht neemt in Oeteldonk af.

Geen carnaval, geen optocht

In juni 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Nederland blijft neutraal, maar met Europa in oorlog - en veel Belgen die naar Brabant zijn gevlucht - is er geen reden voor feest. In 1915 verbiedt de gemeenteraad carnaval dan ook. In 1917 schaft de gemeenteraad (op initiatief van raadlid Thijssen) carnaval zelfs helemaal af. Thijssen krijgt veel spot over zich heen. De voorstemmers voor het verbod worden als huichelaars afgeschilderd.

Gelukkig kan van échte afschaffing van ons Oeteldonk kan natuurlijk geen sprake zijn! Het is gelukkig maar voor even...

Eindelijk weer een optocht!

Carnaval wordt in 1920 weer toegestaan: zonder maskers en ook sterkte drank wordt verboden. Maar dat deert niet, want op maandag 16 februari 1920 trekt er weer een optocht door Oeteldonk. Omdat vlak voor de carnavalsdagen pas is besloten dat carnaval weer was toegestaan, bestaat de optocht vooral uit de hoogwaardigheidsbekleders die ook nu nog vast onderdeel zijn van de jaarlijkse stoet. 

Oeteldonk wordt landelijk steeds bekender. In 1928 nodigt Peer vaan den Muggenheuvel op de landelijke radio iedereen uit om van Oeteldonk mee te komen genieten. Op deze beelden uit dat jaar is een mooie optocht te zien, waar iedereen van geniet. Toch leiden de grote drukte en misstanden (zoals dronkenschap) ertoe dat carnaval daarna weer jarenlang beperkt wordt. 

Vindingrijke Oeteldonkers

De beperkingen die als gevolg van de "misstanden" in 1928 werden opgelegd, betekenden dat de carnavalsmaandag en -dinsdag "gewone" werkdagen werden. Kinderen kregen geen vrij meer van school. Een optocht mocht niet meer gehouden worden, al deed de traditionele intocht op zondag en de rijtoer op dinsdag daar wel erg aan denken. Vindingrijk als Oeteldonkers zijn, waren er tóch praalwagens te bewonderen. Die reden niet in een optocht - want dat was verboden - maar stonden verspreid opgesteld in de stad. 

Ook op andere manieren legden de Oeteldonkers zich niet neer bij de beperkingen. In 1932 werd als protest een ezeltjesoptocht gehouden. De ezeltjes droegen verwijzingen naar de raadsleden die in 1928 tot de carnavalsbeperkingen hadden besloten. En ook de Kikvorschen, sinds 1930 de Hofkapel van Z.K.H. Prins Amadeiro, omzeilde het verbod om op straat muziek te maken door met houten instrumenten met één been op de stoep te lopen. 

Wel een optocht, onder andere organisatie

De verboden uit 1928 werden uiteindelijk in 1936 versoepeld. De gemeentelijke politiek oordeel uiteindelijk dat er weinig risico zat inhet weer toestaan van een optocht op carnavalsmaandag. De feesten waarbij het 750-jarig bestaan van 's-Hertogenbosch waren gevierd, waren immers ook goed verlopen.

De Oeteldonksche Club verkeerde echter in financiële problemen en had niet meer een al te goede naam bij de amtenarij. Besloten werd om een nieuwe organisatie, de "Optochtvereeniging Jheroen Bosch", op te richten. Deze club  zorgde voor de organisatie van de optocht. De clubs, waaronder de Polderclub en de Oeteldonksche Club, deden mee als deelnemer. 

Voorlopig dus: adieu, Oeteldonk!

Nadat in 1939 nog met veel succes een Grote Optocht is gehouden, valt in datzelfde jaar Duitsland Polen binnen, waarmee de Tweede Wereldoorlog begint. Nederland blijft hierin niet neutraal en uiteraard is er geen sprake van carnaval in alle openbaarheid. Er vinden in de oorlogsjaren wel wat carnavalekse activiteiten plaats, zoals een drukbezochte theatervoorstelling, maar een optocht blijft natuurlijk achterwege. Al in de maanden voor het oorlogsgeweld Nederland binnenkomt, wordt besloten om "wegens de tijdsomstandigheden" van de optocht en andere activiteiten af te zien.

De eerste optochten na de oorlog

Na de oorlog bleef Nederland verwoest achter en was alles gericht op de wederopbouw. Toch begon het Oeteldonkse vuur al weer harder te branden en werd er ook snel weer gedacht aan het houden van een optocht. Op 4 maart 1946 was het zover: de eerste na-oorlogse optocht trok door de straten. De optocht kon bij gebrek aan materiaal en andere middelen nog niet in de schaduw staan van vooroorlogse edities, maar het begin was er. De belangstelling nam dan ook enorm toe in de jaren na de oorlog. 

De Grote Optocht krijgt ruim baan

In de na-oorlogse jaren omarmt de stad 's-Hertogenbosch en haar gemeentebestuur Oeteldonk voorgoed. Burgemeester Loeff staat in 1951 voor het eerst op het bordes van het Stadhuis als toeschouwer van de optocht. Hieruit blijkt het vertrouwen dat het de Oeteldonksche Club ook echt gelukt is om het carnavalsfeest "veredelen", het doel waarvoor zij in 1882 is opgericht. De leden van de "Optochtvereeniging Jheroen Bosch" worden opgenomen in de gelederen van de Oeteldonksche Club.

Nu alle obstakels zijn weggenomen om Oeteldonk te laten groeien en bloeien, komt de Grote Optocht ook tot volle wasdom. Ieder jaar weer staat het rijen dik met toeschouwers, die al het moois voorbij zien trekken. Een mooi compliment voor de bouwers, ontwerpers en andere Oeteldonkers, die optocht ook vandaag de dag nog mogelijk maken. 

De optocht ook landelijk in de schijnwerpers

Ook in de jaren 60 bleef de optocht populair én werd er gewerkt aan de toekomst. Met de Stichting Optochten Karnaval (SOK) werd in eerste instantie geld ingezameld om de optocht mogelijk te maken, maar zij hielp ook mee met het zoeken van bouwlocaties, die onder meer bij Heineken werd gevonden. Nog later was de SOK een van de grondleggers van de huidige bouwhal aan de Ertveldplas.

De landelijke belangstelling voor Oeteldonk neemt toe. Eind jaren 60 worden de Twee Pinten landelijk bekend. Vanaf de jaren 70 zetten zij (in wisselende samenstelling) het Oeteldonkse carnaval landelijk op de kaart. Ook de Grote Optocht draagt bij aan die landelijke roem: er is veel belangstelling van buiten. In 1967 wordt de optocht zelfs (in kleur!) uitgezonden op televisie en kunnen vele Nederlanders buiten Oeteldonk dus ook vanuit hun huiskamers zien waar ontwerpers, bouwers en deelnemers zich maandenlang op hebben voorbereid.

Uitdagingen en veranderingen

De jaren 70 kenmerken zich door pieken en dalen voor de optocht. De krant schrijft in 1971 dat de optocht, ondanks pluspunten, een "zorgenkind" is. Een jaar later is de optocht de inzinking volgens de krant al weer te boven is. In 1975 bereiken de Rare Schutters een wel erg bijzonder hoogtepunt: zij winnen voor de dertiende keer op rij de eerste prijs in de categorie praalwagens. 

De Oeteldonksche Club en de clubkes werken hard om te zorgen dat de optocht  jaarlijks een hoge kwaliteit heeft. Met de benoeming van een eigen "Minister van Optocht" wordt in 1971 een verdere professionalisering doorgevoerd. En dat is nodig, want met 200.000 (!) bezoekers in 1976 is de aandacht onverminderd groot. Nieuwsgierigen kunnen zich in 1975 voor het eerste vergapen aan de wagens in aanbouw bij "Op de koffie bij de bouwers", een voorloper van "Effe plekke...". 

De route wordt in de jaren 70 meerdere malen gewijzigd, onder meer om problemen in de doorstroming op te lossen. Het startpunt wordt in 1973 verplaatst naar de Van Grobbendoncklaan. De route die in de jaren 70 wordt gekozen zal decennialang (tot recent) de vaste optochtroute blijven. 

Wereld verandert, maar optocht blijft

In de jaren 80 en 90 gebeurt er van alles in de wereld: de val van de Berlijnse muur, het uiteenvallen van machtsblokken en een oorlog in de Perzische Golf die de wereld bezighoudt. Voor de Grote Optocht zijn deze ontwikkelingen meestal juist een bron van inspiratie, al wordt de Golfcrisis in de optocht van 1991 zorgvuldig vermeden. In 1981 viert Oeteldonk haar 99-jarig bestaan. Het motto "Bekantuneeuw" komt veelvuldig in de optocht terug. In 1998 schrijft het Brabants Dagblad over "de langste optocht ooit". 

De praalwagens zijn al sinds jaar en dag belangrijke publiekstrekkers, maar de loopgroepen en individuele deelnemers worden ook steeds meer gewaardeerd. In 1983 wordt voor de laatstgenoemde categorie dan ook een speciale prijs ingesteld. Het Brabant Dagblad schrijft in 1993: "Kleine kolder maakt ook dit jaar weer de optocht". Een groot compliment voor deelnemers die met een kleine act veel mensen heel hard laten lachen. 

Een dieptepunt wordt bereikt als in 1990 - vanwege een voorjaarsstorm - de optocht voor de eerste keer niet op carnavalsmaandag door Oeteldonk trekt. Gelukkig wordt de schade ingehaald op 25 maart, Halfvasten. Overigens is er een groepje (met de naam "Da's Nix") dat zowel in de storm op carnavalsmaandag als op Halfvasten meeloopt. Dat is nog eens doorzettingsvermogen!

Traditie en vernieuwing

Ook in het nieuwe milennium blijft de Grote Optocht voor velen het hoogtepunt van de drie Oeteldonkse dagen. Helaas gaat het feest niet altijd door, zoals in 2016. Op carnavalsmaandag trekt er een storm over het land, waardoor de optocht tot verdriet van velen wordt afgelast. Maar het blijkt geen afstel, maar uitstel: op 6 maart (Halfvasten) is het een stralende zonnige dag en loopt heel Oeteldonk uit voor een extra carnavalsdag mét een prachtige optocht.

In 2013 wordt de route van de optocht voor het eerst in decennia drastisch gewijzigd. Wijzigingen aan de optochtroute van de optocht worden niet altijd enthousiast ontvangen, bijvoorbeeld ook niet als dat betekende dat een seniorencentrum niet meer door de optocht werd aangedaan. Vanwege veiligheid en andere praktische overwegingen had de Oeteldonksche Club echter vaak geen keuze. Maar Oeteldonk zou Oeteldonk niet zijn, als er niet ook goed zou worden gezorgd voor de oudere Oeteldonkers. Mooie initiatieven, zoals de Oeteldonkse Bezuukskes, brengen Oeteldonk naar de senioren toe. Maar sinds 2008 is het voor hen (en andere mindervalide Oeteldonkers) gelukkig mogelijk om ook de Grote Optocht te bewonderen. De tribune die de Stichting Veur Mekaor ieder jaar plaatst, zorgt voor hartverwarmende momenten bij de toeschouwers en de deelnemers. Dit is waar Oeteldonk om draait.

Virus doet ook de optocht de das om

De vele duizenden Oeteldonkers die op carnavalsmaandag 24 februari 2020 naar de Grote Optocht staan te kijken, kunnen niet vermoeden dat de wereld er de komende jaren heel anders uit zal zien. Drie dagen na de Grote Optocht wordt in Nederland de eerste besmetting met Covid-19 ontdekt. Het coronavirus houdt de wereld in zijn greep en maakt carnaval vieren bijna twee jaar onmogelijk.

In 2022 worden vlak voor carnaval de nodige versoepelingen doorgevoerd, en kan er dus ook weer carnaval worden gevierd, maar dat is te laat voor de Grote Optocht. Met zo weinig voorbereidingstijd gaan veel hoogtepunten, zoals Intocht en Grote Optocht, dus niet door. Pas in 2023 kan iedereen weer genieten van een ouderwetse Oeteldonkse carnaval, mét Grote Optocht.

De 10x11e Grote Optocht!

En dan zijn we in 2025: het jaar waarin de 110e optocht door de straten trekt. Deze jubileumeditie zal zeker veel bekijks gaan trekken. We hopen iedereen dan ook te zien om dit mee te maken op maandag 3 maart 2025. De ontwerpers, bouwers, deelnemers én vrijwilligers die alles in goede banen leiden verdienen natuurlijk een enorm applaus!